قدمت نظام آباد تهران
تاریخچه محله نظام آباد
تا قبل از سال 1320 تمامی محدوده ی محله نظام آباد كنونی بصورت تپه ماهور و زمینهای بایر بود و تنها از بعد از خیابان فتاحی منش به سمت شرق یك آبادی كوچك به نام حسین آباد وجود داشت. البته محله از آب و هوای خوبی برخوردار بود و به همین دلیل ناصرالدین شاه کاخ عشرت آباد را در مجاورت این محل بنا کرد که بعدها این کاخ در زمان رضاشاه به پادگان تبدیل شد. سمت جنوبی محله نیز تا میدان امام حسین(ع) بیابان بوده و خود میدان امام حسین(ع) تپه خاکی بود که هنوز کاربری میدان را پیدا نکرده بود.
پیش از آنکه این محله به نام نظام آباد شناخته شود کل محدوده با محله های اطراف به نارمک شهرت داشت و به املاك امین الدوله معروف بود که تمامی زمینهای آن متعلق به دو شاهزاده خانم قاجار بود.
با تخریب دیوار دفاعی شهر تهران و به دلیل احداث پادگان عشرت آباد بسیاری از مردم شهرهای اطراف تهران برای احداث پادگان به این محل مهاجرت كردند. بنابراین ساکنان اولیه محله بیشترکارگران و طبقات پائین جامعه بودند که بیشترشان از شهرهای اراک، اصفهان، سبزوار و اطراف آن به تهران آمده بودند. علاوه بر اینها گروهی از ارامنه و زرتشتیها و یهودیها نیز در محل ساکن شدند که امروزه تعداد آنها به شدت کاهش یافته است.
محله نظام آباد قدمتی بیش از 60 سال دارد؛ به طوری که اولین منازل مسکونی ساخته شده در این محل در فاصلۀ سالهای دهه 1330 ساخته شدند، اما از حدود سال 1335 با واگذاری زمین و آغاز ساخت و سازها، روند مسكونی شدن محله نظام آباد سرعت گرفت. از سالهای 1340 به این سو محله نظام آباد شکل امروزی خود را پیدا کرد و در طی كمتر از دو دهه این محدوده به جزئی از بافت اصلی شهر تهران تبدیل شد.
در تقسیمبندی ابتدایی از میدان امام حسین(ع) فعلی تا محله نارمک همه اراضی تحت عنوان نظام آباد شناخته میشدند، اما در سال 1343 محلات سبلان و وحیدیه و ارباب مهدی و سیه چشم و بعدها هم محلات دیگری مثل گرگان و دهقان جدا شدند تا اینکه محله نظام آباد محدوده امروزی خود را پیدا کرد.
در محل كنونی بیمارستان امام حسین(ع)، باغ بزرگ و پر از درختان تنومندی وجود داشت كه در آن تعداد فراوانی كلاغ زندگی میكردند و به همین دلیل به باغ كلاغی معروف بود. در داخل این باغ یك زمین فوتبال وجود داشت كه فوتبالیستهای معروفی چون بهزادی، قلیچ خانی، پروین و ... در آن به تمرین میپرداختند. در حاشیه این باغ افراد بی بضاعت و کارگران برای خود اتاق های کوچکی درست کرده و در آن ساکن شده بودند. این باغ و تمامی زمینهای اطراف آن مانند زمین بیمارستان امام حسین(ع)، مدرسه ابوذر، بوستان مریم و سرای سالمندان یهودی تحت مالكیت یهودیانی(كلیمیان) بود كه محل سكونت آنها بیشتر در حوالی دروازه شمیران، خیابان ایران و اطراف آن بود كه به مرور فروخته شده و بدین شكل درآمد. درحدود 50 سال قبل قدیمیترین مدرسه محل که امروزه به نام هنرستان فنی آزادی فلسطین، شناخته میشود ساخته شد. در گذشته این مدرسه متعلق به یهودیان بود و با نام اورت شناخته میشد.
به گفته برخی از اهالی، زمینی که در آن بیمارستان امام حسین(ع) ساخته شده، متعلق به فردی به نام سید عراقی بوده که به دلیل قتل یک کودک متواری شده و زمینها را گروهی از اوباش به تصاحب خود درآوردند. بعدها به دلیل ناامنیهای ایجاد شده از سوی آنان، دولت پهلوی زمینها را از آنان گرفت و بیمارستان فرح را بنا کرد که بعد از انقلاب به بیمارستان امام حسین(ع) تغییر نام داد. البته روند ساخت بیمارستان سالهای زیادی طول کشید و جوانان نظام آباد پیگیریهای زیادی انجام دادند تا ساختمان بیمارستان به سرانجام رسید.
زمین كنونی مسجد امام حسین(ع) و بسیاری از ساختمانهای اطراف آن نیز متعلق به فردی به نام دكتر سادات اخوی بود که خود از زمینداران و ملاکان محله بوده و زمینها را از دو شاهزاده خانم قجر خریداری کرد. دكتر سادات اخوی تمامی این زمینها را وقف و ساختمان مسجد امام حسین(ع) را در بخشی از آن احداث كرد. وی در وصیتنامه خود شرط انتخاب امام جماعت مسجد را بر این نهاد كه باید امام جماعت مسجد از سادات باشد. جالب اینكه هنوز در تعیین امام جماعت مسجد این شرط رعایت میشود. هچنین سرهنگ امامی که خود در محله صاحب منزل و زمین بود، در آبادانی محله تلاش زیادی انجام داد. قسمتی از زمینها نیز متعلق به یک تاجر و بازاری به نام حاج محمد صادقی بود که او زمینهای زیادی را از یک فرد یهودی خریده بود و بصورت قطعه قطعه به فروش رساند.
تا زمانی که خیابانها و محلههای اطراف آباد نشده بودند، دسترسی به مرکز شهر فقط از طریق میدان بهارستان امکانپذیر بود. در دهه 1330 شهرداری تهران دو خط اتوبوسرانی ایجاد كرد كه یك خط مردم را ابتدا از بهارستان به میدان فوزیه(امام حسین(ع)) میرساند؛ سپس خط دیگری از میدان فوزیه به ایستگاه امامیه در نظام آباد(ابتدای خیابان امیر شرفی) دایر شد. در دو طرف خیابان نظام آباد، از ابتدای خیابان حسینی به طرف امام حسین گاراژهایی وجود داشت كه محل بارگیری محصولاتی همچون زغال بود كه به وسیله تاجران مازندران وارد تهران میشد.
همچنین در ابتدای خیابان فتاحی منش(ناجی) یک بیمارستان به نام بیمارستان جرجانی قرار داردکه در حال حاضر به علت وجود اختلاف بر سر مالکیت آن تقریباً بدون استفاده مانده و تنها بخش كوچكی از آن فعال است. همچنین روبروی مسجد امام حسین(ع) که در سال 1350 ساخته شد، یک مدرسۀ قدیمی به نام مدرسۀ فروغی وجود داشت که بعدها تخریب و در همان مکان مدرسۀ بعثت تأسیس گردید.
تا پیش از سال 1340 تمامی خیابانهای این محله خاکی بودند و امکانات رفاهی محدودی در اختیار ساکنان بود، اما از آن پس امکانات اولیه به این محل وارد شد. از جمله آب لوله کشی در این سال برقرار شد كه تا پیش از آن ساکنان محله آب مورد نظر خود را از طریق قناتها، آب انبار، آب فشارکی و آب شاهی که از سوی دولت به مردم فروخته میشد تأمین میکردند. آب قناتها و نهرها در چند نقطه از جمله سرچهارراه گلچین، روبروی حسینیه ی سجادیه، روبروی خیابان برادارن محمدی و ابتدای خیابان خواجه نصیر به بیرون هدایت میشدند. یك آسیاب قدیمی هم در ابتدای خیابان خواجه نصیر، كوچه داستانپور وجود داشت. برای جلوگیری از تداخل و بروز اختلاف میان محلات بالادست و پایین دست، هر شب به نوبت تنها یك محله حق برداشت آب و ذخیره آن را به مدت یك هفته داشت، اما در روز استفاده برای عموم آزاد بود. برای ذخیره آب شرب نیز در هر یك از ساختمان -ها یك آب انبار مستقل در زیرزمین وجود داشت كه آب مصرفی یك هفته در آن ذخیره میشد. امروزه هنوز در برخی از ساختمانهای قدیمی محله این آب انبارها وجود دارند كه معمولاً به انباری تبدیل شده اند. از سالهای میانی دهه 1340 خیابان نظام آباد به طور کامل آسفالت شد و پس از آن نیز تغییر چندانی در این محل به وجود نیامده است. تنها در سالهای اخیر طرح احداث بزرگراه امام علی(ع) در دست اجراست که به واسطه آن تعداد زیادی از ابنیه در حال تخریب است..../
