GM Vladimir Kramnik

Vladimir Kramnik to jedyny mistrz świata urodzony w latach 70. XX w. Był mistrzem świata w szachach klasycznych w latach 2000-06, a w latach 2006-07 mógł pochwalić się tytułem zunifikowanym. Przez ponad dwie dekady znajdował się na szczycie listy rankingowej FIDE, a w styczniu 2019 r., w wieku 43 lat, zakończył karierę profesjonalnego szachisty.

• Początki kariery
• Mistrz świata w szachach klasycznych
• Niekwestionowany mistrz świata
• Kariera po utracie tytułu
• Dziedzictwo

Początki kariery

Vladimir Kramnik urodził się w rosyjskim (dawniej radzieckim) mieście Tuapse w 1975 r. W 1991 r., będąc uczniem w szkole szachowej Mikhaila Botvinnika, zajął pierwsze miejsce na Mistrzostwach Świata Juniorów.

Kramnik był jednym z czołowych szachistów na świecie już w wieku nastoletnim. W 1993 r., gdy miał 18 lat, ukończył turniej w Linares na piątym miejscu (na 14 uczestników), przy czym wśród zawodników biorących udział w tym turnieju znalazły się takie sławy jak Garry Kasparov, Anatoly Karpov i Viswanathan Anand. Na kolejnym turnieju w Linares Kramnik zdołał po raz pierwszy (i zdecydowanie nie ostatni) pokonać Kasparova.

Kramnik w błyskawicznym tempie czynił ogromne postępy, co w styczniu 1996 r. doprowadziło go na wspólne (z Kasparovem) pierwsze miejsce na liście rankingowej FIDE, jednak w latach 90. XX w. ani razu nie zagrał w meczu o mistrzostwo świata. W 1994 r. przegrał w Turniejach Kandydatów zarówno w cyklu FIDE jak i klasycznym, a w 1999 r. odpadł w ćwierćfinale organizowanych przez FIDE mistrzostw świata w systemie pucharowym, który zastąpił wówczas standardowy format meczu o mistrzostwo świata.

Pod koniec lat 90. XX w. Kramnik, wraz z Anandem i GM-em Alexeiem Shirovem, był uznawany za jednego z głównych kandydatów do zmierzenia się o mistrzostwo świata z Garrym Kasparovem. Anand przegrał z Kasparovem w 1995 r. i potem skupił się na cyklu mistrzowskim FIDE, natomiast Kramnik i Shirov zagrali w 1998 r. w meczu, mającym rozstrzygnąć, który z nich rzuci wyzwanie Kasparovowi. Kramnik przegrał, jednak do meczu między Kasparovem i Shirovem nigdy nie doszło.

Ostatecznie Kramnikowi udało się wynegocjować starcie z Kasparovem, przez co zmierzył się z nim bez konieczności wygrywania turnieju lub meczu dającego awans do meczu o mistrzostwo świata. W 2000 r., kiedy rozpoczął się mecz, Kramnik zajmował już wyższe miejsce w rankingu niż Shirov.

Mistrz świata w szachach klasycznych

W meczu o mistrzostwo świata Kasparov był zdecydowanym faworytem pomimo tego, że Kramnik był w szczytowej formie, a w przeszłości więcej niż raz okazał się być dla niego godnym przeciwnikiem. Za obecnym mistrzem świata przemawiał jednak fakt, że zajmował wtedy pierwsze miejsce na liście rankingowej, znacznie wyprzedzając konkurentów. Mimo to Kramnik nie tylko udowodnił, że jest w stanie dorównać Kasparovowi, ale okazał się od niego lepszy.

Kramnik zdobył punkt jako pierwszy, wygrywając w partii nr 2, w której przeciwko obronie Grunfelda w wykonaniu Kasparova zagrał nowinki w ruchach 10. i 11., co doprowadziło go do lepszej pozycji w końcówce w 26. posunięciu, a następnie do wygranej po 40 ruchach.

Kramnik prowadził z jednym punktem przewagi do czasu partii nr 10. W tym starciu Kasparov nie powrócił już do obrony Grunfelda, która zawiodła go w partii nr 2, i zamiast tego próbował zaskoczyć przeciwnika obroną Nimzowitscha. W efekcie Kramnik rozgromił rywala po 25 ruchach, co dało mu dwa punkty przewagi, podczas gdy do końca meczu pozostało jedynie sześć partii.

Starania Kasparova o odrobienie strat spełzły na niczym, a mecz zakończył się po pięciu remisach w kolejnych partiach. Kramnik został pierwszym od czasów Jose Capablanki (1921 r.) pretendentem do tytułu mistrza świata, który w meczu o mistrzostwo nie poniósł ani jednej porażki.

Gdy Kramnik grał czarnymi figurami, wybierał obronę berlińską w partii hiszpańskiej, dzięki której udało mu się wywalczyć remisy w partiach nr 1, 3, 9, 11 i 13. Kasparov próbował przechylić szalę zwycięstwa na swoją korzyść, wykorzystując partię angielską (1. c4) w starciach nr 5 i 7, a także próbując 1. d4 w partii nr 15, jednak żadne z tych podejść nie przyniosło mu oczekiwanego rezultatu.

W 2001 r. Kramnik został drugim w historii zawodnikiem, który przebił granicę 2800 punktów rankingowych. Było to niedługo przed dramatycznym meczem z Węgrem Peterem Leko z 2004 r., w wyniku którego niemal utracił tytuł mistrza świata. Tak się jednak nie stało i zamiast tego Kramnik dołączył do Emanuela Laskera (1910 r.), Botvinnika (1951 r.) i Kasparova, którzy zachowali tytuł po zremisowaniu w meczu o mistrzostwo świata (ten wyczyn nie mógł już zostać powtórzony, ponieważ od tamtego czasu w przypadku remisu w meczu o mistrzostwo świata jest rozgrywana dogrywka). Podobnie jak w przypadku Laskera i Kasparova, Kramnik obronił tytuł dzięki wygranej w ostatniej partii.

Po wygranej czarnymi w pierwszej partii Kramnik stracił punkty w partiach nr 5 i 8, pozostając o 1 punkt w tyle za rywalem i będąc zmuszonym wygrać w jednym z sześciu kolejnych starć. Po pięciu z sześciu ostatnich pojedynków wciąż prowadził Leko.

W ich ostatniej, czternastej partii Kramnik zagrał wariant zamknięty (3. e5) przeciw wybranej przez Leko obronie Caro-Kann, zmieniając strategię z partii nr 12, w której zastosował wariant klasyczny (4… Gf5). Już w ruchu 33. Kramnik znalazł idealną pozycję dla swoich dwóch ostatnich figur, ustawiając skoczka na polu d6, a wieżę na siódmej linii, po czym ruszył królem na f6, by stworzyć siatkę matową i zachować tytuł mistrza świata.

Niekwestionowany mistrz świata

Po wygranej z Leko, w 2006 r. Kramnik miał zmierzyć się w meczu z GM-em Veselinem Topalovem, tym razem jednak mecz rozgrywał się o większą stawkę, ponieważ Bułgar, będący wtedy na szczycie listy rankingowej, posiadał tytuł mistrza świata FIDE. Oznaczało to, że zwycięzca meczu będzie nosić zunifikowany tytuł po raz pierwszy od 13 lat, czyli od czasu podziału na dwa tytuły – mistrza świata w szachach klasycznych i mistrza świata FIDE.

Ich mecz był pełen emocji i kontrowersji, przy czym natura tych drugich była dość specyficzna. Kramnik rozpoczął mecz w wielkim stylu, wygrywając w pierwszych dwóch starciach, a następnie remisując w dwóch kolejnych.

Przed rozpoczęciem partii nr 5, Kramnik został jednak oskarżony przez sztab przeciwnika o „podejrzanie” częste wycieczki do toalety. W świetle tych zarzutów zdecydowano, że zawodnicy będą dzielić jedną łazienkę zamiast mieć dostęp do prywatnych pomieszczeń, co kłóciło się z założeniami podpisanego wcześniej kontraktu. Kramnik odmówił udziału w partii nr 5 pomimo tego, że miałby w niej przewagę pierwszego ruchu. Mecz został wznowiony po negocjacjach, w wyniku których powrócono do założeń z kontraktu, mówiących o prywatnych toaletach, jednak za cenę poddania partii nr 5 przez Kramnika.

Po dwóch remisach Topalov zwyciężył w dwóch starciach z rzędu, obejmując prowadzenie dzięki poddanej przez Kramnika partii nr 5, jednak nie cieszył się nim zbyt długo, ponieważ Kramnik zrównał mecz po partii nr 10, w której zagrał partię katalońską. Po dwóch remisach w ostatnich pojedynkach w tempie klasycznym rozpoczęły się dogrywki tempem szachów szybkich. Remis Kramnika czarnymi figurami w partii nr 13 był ostatnim w całym meczu, bowiem wszystkie pozostałe starcia zakończyły się decydującym wynikiem, a punkt zawsze zdobywały białe figury. Wygrana w partii nr 16 dała Kramnikowi zwycięstwo w meczu, a kontrowersje związane z partią nr 5 pozostały jedynie niefortunną ciekawostką, niemającą wpływu na ostateczny wynik.

Kramnik nie cieszył się zbyt długo swoim nowo zdobytym, zunifikowanym tytułem mistrza świata, a co ciekawe, stracił go zanim przegrał mecz o mistrzostwo świata. W 2007 r. nowy mistrz świata miał być wyłoniony po rozegraniu turnieju dwukołowego z udziałem 8 zawodników, a zwycięstwo Kramnika nad Topalovem w 2006 r., gwarantowało mu start w tych rozgrywkach.

W pierwszej połowie turnieju Kramnik radził sobie dość dobrze, wygrywając w drugiej rundzie z GM-em Alexandrem Morozovichem i remisując pozostałe 7 partii. Przegrana w dziewiątej rundzie w rewanżu z Morozevichem (który ostatecznie ukończył turniej na szóstym miejscu) zapewniła Kramnikowi jedynie wspólną trzecią pozycję, plasując go o 1½ punktu za liderem turnieju, Anandem. Pomimo tego, że Kramnik pokonał w 12. rundzie swojego dawnego rywala, Leko, a w czternastej, ostatniej rundzie triumfował nad GM-em Levonem Aronianem, Anand i tak utrzymał nad nim przewagę jednego punktu.

Na szczęście dla Kramnika przegrana nie była jeszcze końcem świata, bowiem oznaczała (i Kramnik o tym wiedział), że otrzyma szansę zmierzenia się o tytuł mistrzowski ze zwycięzcą turnieju.

Kariera po utracie tytułu

Niestety Anand okazał się lepszy także w meczu z 2008 r. – Kramnik przegrał w trzech z sześciu pierwszych pojedynków, co przy 12-partiowym formacie meczu, rokowało wyjątkowo źle. Kramnik zdołał zdobyć punkt w partii nr 10, ale remis w kolejnym starciu zadecydował o jego przegranej.

Pomimo niezadowalających wyników w cyklu o mistrzostwo świata z 2007 i 2008 r., w styczniu 2008 r. Kramnik na krótko ponownie wskoczył na szczyt listy rankingowej FIDE w szachach klasycznych, a przez kolejną dekadę, podobnie jak w poprzednim dziesięcioleciu, utrzymywał miejsce w pierwszej dziesiątce.

W ciągu ostatnich 10 lat swojej kariery Kramnik wziął udział w trzech turniejach kandydatów, ale już nigdy więcej nie udało mu się zakwalifikować do meczu o mistrzostwo świata. W 2012 r. w półfinałach rozgrywek pucharowych, w których udział brało ośmiu zawodników, przegrał z GM-em Alexandrem Grischukiem po dogrywce w szachach szybkich. W turnieju dwukołowym w 2014 r. z dwoma innymi zawodnikami zajął wspólne trzecie miejsce, plasując się o 1½ pkt za zwycięzcą, Anandem, który rok wcześniej utracił tytuł na rzecz GM-a Magnusa Carlsena.

Choć w 2016 r. Kramnik nie miał okazji spróbować swoich sił w Turnieju Kandydatów, to dwa lata później z uwagi na jego wysoki ranking (3. miejsce na liście rankingowej FIDE) przyznano mu dziką kartę. Pomimo tego, że w drugiej połowie turnieju opadł z sił i zakończył zawody na piątym miejscu, to jego spektakularne zwycięstwo nad Aronianem w rundzie nr 3 udowodniło, że wciąż potrafi czarować na szachownicy. 

Udział w Turnieju Kandydatów w 2018 r. okazał się być jednym z ostatnich występów Kramnika. Po turnieju Tata Steel w styczniu 2019 r. zawodnik publicznie ogłosił zakończenie profesjonalnej kariery.

Dziedzictwo

Każdego zawodnika ocenia się na podstawie całokształtu jego kariery, a nie tego, jak radził sobie z jednym przeciwnikiem, jednak w przypadku Kramnika nie sposób jest przemilczeć jego dominującej gry z być może najlepszym szachistą wszech czasów, Garrym Kasparovem. Kramnik nie tylko pozbawił go korony w 2000 r., ale także utrzymał przeciw niemu dodatni bilans w partiach klasycznych. Był także jedynym zawodnikiem poza Kasparovem, który zajmował pierwsze miejsce na liście rankingowej FIDE (w 1996 r.) w okresie od 1985 r. do zakończenia kariery przez Kasparova (20 lat). Poza tym, Kasparov porównał styl gry Kramnika do stylu Karpova, swojego największego rywala.

Co więcej, Kramnik czuł się dobrze w każdym debiucie, a co za tym idzie, w każdej pozycji. Chociaż najbardziej utożsamianym z nim otwarciem jest jego kontra przeciwko partii hiszpańskiej, czyli obrona berlińska, którą zastosował przeciw Kasparovowi w 2000 r., by stłamsić przewagę białych figur, to równie dobrze radził sobie z otwarciem 1. e4 w obronie sycylijskiej lub rosyjskiej. Grając białymi, wyrobił sobie natomiast reputację zawodnika, który skutecznie unieszkodliwia obronę królewsko-indyjską.

Każdy mistrz świata pozostawia po sobie olbrzymie dziedzictwo. Kramnik, który przez 25 lat był jednym z czołowych szachistów, nie jest wyjątkiem. Z pewnością zostawił po sobie dużo więcej, niż tylko miejsce na liście szachowych mistrzów świata.